Choroba dwubiegunowa, cyklofrenia, psychoza maniakalno-depresyjna. To określenia, których używamy zamiennie do opisania zaburzeń afektywnych dwubiegunowych (ChAD), w których przebiegu obserwuje się nawracające naprzemiennie okresy depresji i manii. Występuje z równą częstotliwością u kobiet oraz mężczyzn i cierpi na nią około 2% populacji. Jak ją rozpoznać i leczyć?
Zaburzenia afektywne – czym są?
O zaburzeniach afektywnych mówimy wtedy, gdy dochodzi do rozregulowania nastroju człowieka. Może to być stan depresji lub epizody depresyjne występujące na przemian z maniakalnymi. W chorobie dwubiegunowej mamy do czynienia właśnie ze zmiennością nastroju, poziomów energii, aktywności oraz zdolności do wykonywania codziennych zadań. Wahaniom ulegają też zdolności poznawcze takie jak koncentracja, pamięć czy zdolność uczenia się. Epizody depresji i manii mogą występować po sobie lub być przerywane okresami bezobjawowymi.
Za podstawowe przyczyny występowania tej choroby uważa się zaburzenia w neuroprzekaźnictwie mózgu i układzie dopaminergicznym oraz wpływ czynników genetycznych (ChAd obserwuje się często u spokrewnionych ze sobą osób). Na występowanie objawów wpływ może mieć również stres.
Depresja. Stan obniżonego nastroju.
Termin „depresja” wydaje się dla wszystkich oczywisty, choć wokół niego narosło wiele teorii, które zapominają o tym, iż jest to choroba. Do podstawowych objawów depresji zaliczamy obniżenie nastroju (smutek, przygnębienie, zobojętnienie) oraz obniżenie sprawności funkcji psychoruchowych (spowolnienie myślenia, zaburzenia pamięci i uczenia się, a także zmniejszenie się sprawności fizycznej) oraz zaburzenia somatyczne i emocjonalne.
- przygnębienie
- rozpacz
- brak wiary w siebie
- poczucie bezwartościowości
- nieumiejętność podejmowania decyzji
- poczucie beznadziei i brak umiejętności wyjścia z niej
- wyuczona bezradność
- myśli katastroficzne
- poczucie winy
- zaburzenia apetytu
- zaburzenia snu (bezsenność, problemy z zaśnięciem)
- zaburzenia lękowe, czasem ataki paniki
- obniżona sprawność psychosomatyczna
- myśli i próby samobójcze
- niechęć do kontaktów z innymi ludźmi
Łagodne zaburzenia depresyjne nazywa się subdepresją lub depresją maskowaną, albowiem występują w nich głównie zaburzenia snu, przewlekły lub napadowy lęk oraz objawy somatyczne ze strony układu pokarmowego, lub nerwowego (np. bóle głowy). Często mylona jest więc z zaburzeniami nerwicowymi.
Mania. Energia, ekspansja, rozdrażnienie.
Głównym objawem manii jest stan podwyższonego nastroju, który nie ma odzwierciedlenia w sytuacji zewnętrznej jednostki. Zazwyczaj epizody maniakalne odczuwane są przez chorego jako przyjemny stan, chyba że towarzyszą im objawy rozdrażnienia i frustracji. Główne objawy manii to:
- nienaturalnie podwyższona aktywność
- duże pobudzenie psychoruchowe
- brak hamulców w zachowaniu
- podwyższone poczucie własnej wartości i ważności
- zaburzenia snu (aktywność zamiast odpoczynku)
- snucie nierealnych planów
- gonitwa myśli
- tendencja do nadmiernego wydawania pieniędzy i hazardu
- duża irytacja w stosunku do ludzi, którzy zdają się nie rozumieć zachowań chorego
- obniżony próg frustracji
- nadużywanie substancji psychoaktywnych
Łagodniejsze stany manii, w której nie obserwuje się znacznego pogorszenia w funkcjonowaniu psychospołecznym, nazywamy hipomanią.
Choroba dwubiegunowa – komponent psychotyczny
Czasem, w trakcie ciężkich epizodów manii lub depresji i przy ostrych wahaniach nastroju, osoby zmagające się z tą chorobą mogą odczuwać objawy psychotyczne, takie jak urojenia lub omamy. Podczas maniakalnych epizodów może im się wydawać, że są sławne, posiadają władzę, specjalne uprawnienia lub talenty, albo mają bardzo dużo pieniędzy. W trakcie epizodów depresji mogą mieć natomiast zupełnie bezpodstawne przekonania o tym, że są finansowymi bankrutami, zrobiły w życiu cos bardzo złego (np. popełniły przestępstwo), chorują na nieuleczalną chorobę somatyczną. W bardzo skrajnych przypadkach depresji mogą wręcz pojawić się stany derealizacji, a chorym wydawać się może, że w ogóle nie istnieją. Halucynacje, w obu rodzajach epizodów, dotyczyć mogą wszystkich modalności zmysłowych- chory czuje, słyszy i widzi rzeczy lub osoby nieistniejące w rzeczywistości. Z tego powodu diagnoza choroby dwubiegunowej nastarcza czasem trudności, albowiem łatwo pomylić ją ze schizofrenią.
Choroba afektywna dwubiegunowa – typy
- Choroba dwubiegunowa typ I. Epizody maniakalne trwają przynajmniej 7 dni lub są na tyle poważne, że chory wymaga hospitalizacji. Zwykle występują również dwutygodniowe okresy depresji lub depresji o cechach mieszanych (jednoczesne objawy manii i depresji).
- Choroba dwubiegunowa typ II. Naprzemienny wzorzec epizodów depresji i hipomanii (niepełnoobjawowej manii).
- Cyklotymia. Przeplatające się epizody subdepresji i hipomanii, trwające jednak dłużej niż w dwóch poprzednich typach.
Choroba dwubiegunowa – leczenie i terapia
Zaburzenie afektywne dwubiegunowe to choroba, która trwać może przez całe życie. Pomiędzy epizodami wiele osób jest wolnych od zmian nastroju, ale niektórzy ludzie doświadczają ciągłych huśtawek, a objawy mogą utrzymywać się przez dłuższy czas. Szybka diagnoza i podjęcie się leczenia może pomóc im w radzeniu sobie z tymi objawami. Tutaj kluczowe są kompetencje i praca psychiatry, do którego należy zwrócić się o pomoc w pierwszej kolejności. W leczeniu farmakologicznym korzysta się głównie z leków stabilizujących nastrój oraz przeciwpsychotycznych i przeciwpadaczkowych. Uzupełnieniem jest psychoterapia (głównie poznawczo-behawioralna) mająca na celu wyposażenie osoby chorej w techniki samoobserwacji i radzenia sobie z kontrolowaniem własnego nastroju.
W leczeniu choroby dwubiegunowej niezwykle istotne jest też wsparcie, jakie osobie nią dotkniętej dać może otoczenie. Cierpliwość, akceptacja i zrozumienie ze strony najbliższych, są równie ważne, co specjalistyczna pomoc psychologiczna i psychiatryczna.
